Yazarlar

Enflasyon nasıl hesaplanır?


25 Nisan 2018

Her yılın ilk çeyreğinde yılık enflasyonu hesaplarken, genç meslektaşlarımdan gelen sorular sebebiyle bu konuyu gündeme almış bulunuyorum.

Önce büyük resme bakarak başlayalım.

TÜİK tarafından enflasyon iki ayrı endeksle hesaplanıyor. Üretici fiyatlarıyla derlenerek hesaplanan endekse üretici fiyatları endeksi (ÜFE) deniyor.

Tüketiciye satış sırasında derlenen fiyatlar üzerinden hesaplanan endekse de tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) deniyor. Vatandaşları ve perakendecileri tüketici enflasyonu ilgilendirdiği için biz de bunun üzerinden ilerliyoruz.

Hem devlet hem de şirket enflasyonu aynı şekilde hesaplanıyor. Ancak TÜİK tarafından yapılan çalışmalar daha fazla emek ve titizlik istiyor.

Çünkü;

. Önce bazı anket ve bilgiler kullanılarak hane halklarının harcamalarında yer alan mal ve hizmetlerin neler olduğu ve bunların bütçelerinde ne kadar ağırlık tuttuğu belirlenir. Böylece bu mal ve hizmetlerin ağırlıkları ile yer aldığı bir liste veya sepet ortaya çıkar. Kurum bu temel üzerine çalışmalarını inşa eder.

Oysa bir perakendecinin ürün portföyünün tamamı enflasyon sepetini oluştur. Yani temel hazırdır. Bütün ürünlerin ciro içindeki payları da bellidir. Sadece bilgi sisteminden istemek yeterlidir.

Bitmedi !

. TÜİK, TÜFE sepeti için 407 ürün kategorisinde yer alan 895 adet ürün çeşidinin fiyatını 28.015 işyeri ve 4.274 konuttan her ay toplar. Ay içinde de fiyatları 4 kez derler.

Perakendecinin bilgi sisteminde ise bunlar her an canlı tutuluyor zaten. Yıllık ortalama fiyatlar; her ürün cirosunun satış miktarına bölünmesi ile kolayca elde edilebiliyor.

. TÜİK hesabında, ürün ağırlıkları konusunda sık sık tartışmalar yaşanırken, perakendecinin sisteminde sıfır hata ile ürün ağırlıkları güncel olarak hazırdır.

. Sonuçta; ülke enflasyonu zaman, emek, dikkat ve isabetli tahmin gerektirirken, perakendecinin enflasyonu sisteme doğru formül verilmesi halinde kısa zamanda hatasız elde edilebilir.      

Şimdi kendi enflasyon hesabımıza daha ayrıntılı şekilde bakalım :

Bir perakendeci sattığı ürünlerin tamamını dikkate alırken, her ürünün ciro içindeki payı da (ağırlığı) bellidir.

2016-2017 yılları arasındaki fiyat artışını öğrenmek istiyorsak, her iki yılın ortalama fiyatlarını da bilmeliyiz. Örneğin domates satışından yıllık 100.000 TL toplamışsak, miktar da 25.000 kg ise ortalama satış fiyatı 4 TL dir.

Bu aşamadan itibaren miktarla olan işimiz bitmiştir.   

Elimizde;

 . 2016 ve 2017 yıllarının ortalama satış fiyatları var.

. 2017 cirosu içindeki ürün satış payları da var.

. İki ayrı kolonda her iki yılın ortalama satış fiyatlarının, 2017 yılı satış payları ile çarpımı da var.

. Son kolonda da ; önceki iki kolon arasındaki farkın eski yıla ait rakama

bölünmesi ile bulunan enflasyon oranı var.

. Her satırın sonunda o ürüne ait enflasyon oranı,

. Son kolonun dibinde ise şirkete ait enflasyon oranı görülebilir.

ÖRNEK :

 . Şirketin bütün ürün portföyünün 6 çeşit ile sınırlı olduğunu varsayalım.

 

ÜRÜNLER 2016 ORT. FİYAT 2017 ORT. FİYAT 2017 SATIŞ PAYI 2017 SATIŞ PAYI*2016 0RTALAMA FİYAT 2017 SATIŞ PAYI*2017 0RTALAMA FİYAT ENFLASYON ORANI %
BALDO PRİNÇ 6,50 8,50 12% 0,780 1,020 30,77%
FİLİZ ÇAY 250 GR 6,00 6,50 14% 0,840 0,910 8,33%
COCA COLA 1 LT 2,30 2,60 12% 0,276 0,312 13,04%
FORA ZEYTİN 1 KG 17,50 18,50 15% 2,625 2,775 5,71%
DOMATES KG 3,20 4,00 22% 0,704 0,880 25,00%
DANA KIYMA 36,50 39,50 25% 9,125 9,875 8,22%
      100% 14,35 15,772 9,91%

 

. Eğer ciro içinde 6 ürün de aynı satış payına sahip olsaydı, enflasyon oranı dipte % 15,18 çıkardı. Buradan ürün ağırlıklarının önemi anlaşılıyor.

. Büyük miktarlarda satış, her zaman satış payını artırmaz. Örneğin pahalı bir ürün olan dana kıyma ile ucuz ürün olan domates satış payı en yüksek ürünlerdir. Miktarları birbirinden çok farklıdır ama topladıkları ciro birbirine yakındır. Buradan da miktar değil, cironun dikkate alınması gerektiği çıkıyor.

Bazı perakende şirketlerimizden tek haneli enflasyon oranları duymaktayım. Tekrar kontrol etmelerini tavsiye ediyorum.

Çünkü;

. Ülke enflasyonu % 11,92 iken,

. TÜFE ana grupları içinde gıda ve alkolsüz içecek ağırlığı % 23,03 iken,

. Gıda perakendecisinde ise bu ağırlık en az 2.5 kat daha fazlayken,

. En yüksek enflasyon oranı da % 13,79 ile bu grupta yaşanmışken, ülke enflasyonundan daha düşük çıkan bir gıda perakendecisi enflasyonu matematiğe uygun düşmez.

 

ERCÜMENT TUNÇALP