52
Kayıt dışı ekonomi tehditi
olsa da sonuçta iki ana başlık üzerinden
ortaklaşmaktadırlar. Bunlardan birincisi
vergisel faktörler. Bir diğeri ise kamunun
vergi dışı müdahale ve yasaklamalarıdır.
Kayıt dışı ekonominin genel verimsizliği ve
yaygın işsizlik önemli etken olarak kabul
edilir. Üretim sürecindeki genel verimsizlik
düzeyi işletmeciyi kârlılığı arttırmak adına
düşük gelir göstermeye ya da beyanname
vermemeye yöneltmektedir.
Kayıt dışı ekonomiler reel ekonomide
önemli bir erozyona neden olmaktadırlar.
Ekonominin bu bölümü resmi kayıtlara
girmediği için ekonomik veriler doğru
saptanamamaktadır. Kayıt dışı ekonominin
yarattığı önemli katma değerin ekonomi
dışı kalması ulusal gelir açısından önemli
bir gelir kaybına neden olmaktadır. Vergi ve
kayıt dışılık maalesef birbirlerini besleyerek
büyütmektedirler. Vergi sistemi kayıt dışına
iterken kayıt dışı kesimlerin büyümesi de
kayıt altındaki işletmelerin vergi yükünün
ağırlaşmasına neden olmaktadır.
Kayıt dışı ve kayıt içi ekonomiler arasında
ortaya çıkan farklı verimlilik ve fiyat farkları
kayıt dışı ekonominin lehine büyümeye
/ güçlenmeye dönüşmektedir. Türkiye de
kayır dışı ekonominin GSYİH’ ya oranı yer
yer azaldığı görülse de istatistikler doğru
yorumlandığında dolar bazında bu oranın
yükseldiği görülmektedir. Örneğin Türkiye
de kayıt dışı ekonominin GSYİH’ya oranı
2002 yılında % 32.4 iken bu oran 2011
yılında % 27.7 ‘ye gerilemiştir. Ancak bu
istatistiğe göre kayıt dışı azalmış görünse
de aslında olayın öyle olmadığı görülmek-
tedir. 2002 yılında Türkiye’nin GSYH tutarı
yaklaşık 230 milyar dolar, 2011 yılında ise
773 milyar dolara yükseliyor. Yani 2002’de
kayıt dışı ekonomi büyüklüğü 74 milyar do-
lar iken 2011’de bu tutar 214 milyar dolara
yükseliyor.
Kayıt dışı ekonominin perakende sektörüne
etkisine baktığımızda : Bir yanı ile sürekli
büyüyen bir perakende sektöründen söz
ederken bu büyümeye paralel olarak işlet-
melerin artan maliyetleri, haksız ölçeklere
dayanan fiyat endeksli rekabet koşullarının
yanı sıra birde kayıt dışı ekonominin büyük
bir tehdit oluşturduğu göz ardı edilmemeli-
dir. İşletmeler, sürekli yeni yada artan vergi
kuşatmışlığın altında bırakılmaktadırlar.
Perakende sektöründeki ulusal ve uluslara-
rası işletmelerin bu yılki bilanço sonuçlarına
bakıldığında yaşadıkları kayıplarının bu
tespitlerimizle örtüştüğü görülecektir. Diğer
yanda organize perakendeciliğin büyüme
trendlerine rağmen karlılığa düştüğü ve
diğer yandan bu ölçekte bir yatırım , emek
ve finans gücüne karşılık doğru orantılı bir
gelir denklemi içinde olmadıkları görülmek-
tedir. Genelde bir bütün olarak ekonominin
bütün oyuncularının özelde perakende
sektörümüzün tüm paydaşlarının bir yanıy-
la kendi işletmelerinin büyüme ve gelişim
süreçlerini doğru yönetirken diğer yandan
Maliye Bakanlığı’nın kayıt dışı ekonomi ile
mücadele eylem planı çerçevesinde kayıt
dışılık ile mücadelenin bir öznesi olmaları
gerektiğini unutmamalıdırlar.
Kayıt dışı ekonominin yoğun şekilde
yaşandığı ülkelerde en önemli ekono-
mik sorunlardan birisi de enflasyondur.
Enflasyon genel fiyat düzeyindeki artışı
veya paranın değerindeki sürekli azalışı
doğrulayan bir kavramdır. Enflasyon
mükelleflerin fiktif karlarının da vergilendi-
rilmesine sebep olmaktadır. Bu durum
da mükelleflerin bazı kazançlarının vergi
idaresinden gizlenmesi sonucu doğurur.
Bunun sonucu olarak da devlet yetersiz
kalan vergiler sebebiyle sınırsız bir şekilde
borçlanma ve para basımına gider ve faiz
oranlarının yükselmesiyle enflasyon oranı
artar ve akabinde gelir dağılımındaki denge
bozulur.( Kıldiş, 2000, s.12)
Vergi sisteminde gelirlerin enflasyondan
arındırılmasına olanak sağlayan bazı
müesseseler uygulanmakla birlikte, tam
bir enflasyon muhasebesi uygulanmamak-
tadır. Bu ise mükellefin gerçek gelirinin
değil, öz sermayesinin vergilendirilme-
sine neden olmaktadır. Öz sermayenin
vergilendirilerek küçülmesini, hatta yok
olmasını istemeyen mükellefler, bazı
işlemlerini kayıt dışına alarak, daha az
vergi ödemekte, bu yolla öz sermayelerini
güçlendirme yolunu seçmektedirler. (DPT,
2007)
Enflasyon nedeni ile gelirlerinde aşınma
meydana gelen düşük ve sabit gelirli tüket-
iciler bu kayıplarını gidermek, enflasyon
nedeni ile maliyetlerinde artışlar meydana
gelen üreticiler de maliyetlerini azaltmak
amacıyla kayıt dışı ekonominin değişik
unsurlarına özellikle, kayıt dışı istihdama
yönelmektedir. Bu nedenle enflasyon
rakamlarının yüksek olduğu ülkelerde kayıt
dışı ekonomik faaliyetlerin arttığı görülme-
ktedir.( GİB, 2009) Bu tespitler altında,
enflasyon ıile kayıt dışı ekonomi arasında
ters orantılı bir ilişkinin olduğunu ve kayıt
dışı ekonominin küçülebilmesi için en-
flasyon rakamlarının düşürülmesi gerektiği
sonucuna ulaşılmaktadır.
Kayıt dışı ekonomi, belgesiz yada yanlış
beyanlı belgelerle devletten tamamen
yada kısmen gizlenerek yürütülen eko-
nomik faaliyetlerdir. Kayıt dışı ekonomiyi
günümüzde gizli ekonomi, el altı ekono-
mi, görünmez ekonomi veya merdiven
altı ekonomi gibi çeşitli adlandırmalarla
tanımlamaktayız. Kayıt dışı ekonominin
uygulanış / işleyiş biçimiyle üç başlık altın-
da sürdürüldüğünü söyleyebiliriz :
• Beyan dışı Ekonomik Faaliyetler : Bu
kategorideki faaliyetler yasal ekonomik
faaliyet alanına girmekle beraber vergi ida-
resine beyan edilmeyen gelir kalemlerin-
den oluşmaktadır. Bir başka versiyonu ise
vergi dairelerine gerçek değerlerin altında
bildirilen kalemlerden oluşabilmektedir.
• Enformel Faaliyetler : Formel olarak
kayda geçmeyen faaliyetlerdir. Enformel
ekonomik Faaliyetlerde yoğun olarak
sermaye kullanılmaz ve genellikle preka-
pitalist dokularla tanımlanır. Öztüketim ,
seyyar satıcılık faaliyetleri gibi.
• Yasadışı Ekonomik Faaliyetler : Yasal
olmayan ve vergi açısından ağırlıklı olarak
gelir yaratıcı faaliyetler olarak tanımlanır.
Tefecilik, uyuşturucu, silah kaçakçılığı gibi
gelir yaratıcı olmayan faaliyetlerden de söz
edilebilir.
Kayıt dışı ekonominin oluşum nedenleri
üzerine ekonomistlerin farklı tespitleri
Ekber IŞIK
TPF Eğitim Danışmanı
Kayıt dışı ekonominin genel verimsizliği ve
yaygın işsizlik önemli etken olarak kabul
edilir. Üretim sürecindeki genel verimsizlik
düzeyi işletmeciyi kârlılığı arttırmak adına
düşük gelir göstermeye ya da beyanname
vermemeye yöneltmektedir.
perder
serbest köşe
